Wohnen mit Alt und Jung - cohousing in Duitsland
"Wat ons verbindt is de bewuste keuze voor het gemeenschappelijk wonen met meerdere generaties”. Zo staat te lezen op de website van 'Wohnen mit Alt und Jung' (WAJ) in Keulen Neu-Ehrenfeld. “Door veranderende familiestructuren is er steeds minder contact en steeds minder vanzelfsprekende steun en uitwisseling tussen verschillende generaties. 'Wohnen mit Alt und Jung' probeert het model van de traditionele grootfamilie te vertalen naar een gemeenschap waar de levendigheid van de jeugd verbonden wordt met de levenservaring van de ouderen. Wederzijdse burenhulp is even belangrijk als gezamenlijke activiteiten en het dagelijkse contact en dialoog.” De vereniging WAJ is in 1994 opgericht. In 2006 werd het appartementencomplex opgeleverd waar ze sinds die tijd samenwonen met jong en oud.
| Gemeenschappelijk wonen over de grens Het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg besteedt met het thema woonvariaties extra aandacht aan gemeenschappelijke woonvormen. Ook in het buitenland zijn voorbeelden van dergelijke woonvormen te vinden. Els de Jong (WONO) beschrijft drie gemeenschappelijke woonprojecten in drie landen: Zweden, Duitsland en de Verenigde Staten. |
Initiatief
Nadat in 1994 een groep geïnteresseerden de vereniging WAJ heeft opgericht, legt de vereniging in de volgende jaren contacten met externe partijen en gaat ze op zoek naar grond om te bouwen. Verschillende plannen lopen op niets uit, tot in 2001 Die Ehrenfelder, een coöperatieve woningbouwvereniging, bereid is om samen met de groep te bouwen op een stuk grond in Ehrenfeldt. Gedurende de planvorming heeft de vereniging ondersteuning gekregen van zeer veel verschillende kanten, zoals de staat Nordrhein-Westfalen, de stad Keulen, belangenorganisaties voor gemeenschappelijke woonvormen en welzijnsorganisaties, zo is te lezen op de website van WAJ.
De bewoners
De bewoners van het woonproject zijn lid van de vereniging 'Wohnen mit Alt und Jung E.v.'. Men streeft naar een leeftijdsverdeling van een derde jonger dan 40 jaar, een derde tussen de 40 en 60 jaar, en een derde ouder dan 60 jaar. Er wonen nu 12 kinderen in het project. De bewoners hebben een lidmaatschap van de bewonersvereniging, maar zij zijn ook lid van de woningbouwvereniging Die Ehrenfelder. WAJ heeft het recht om nieuwe huurders voor te dragen.
Architectuur
Het nieuwbouwcomplex gelegen in Keulen Neuehrenfeldt bestaat uit 30 woningen en is in 2006 opgeleverd. De woningen variëren in grootte, er zijn er van 50 m², 66 m², 80 m² en 92 m². Het zijn volledig zelfstandige woningen met een eigen keuken, badkamer en terras of balkon. Er is extra aandacht besteed aan toegankelijkheid; het gebouw en de woningen zijn rolstoeltoegankelijk en drempelvrij. In het complex zijn twee liften. Gemeenschappelijk hebben de bewoners van WAJ een grote ontmoetingsruimte met kookgelegenheid op de begane grond en een hobbyruimte en een sport- en fitnessruimte voor alle leeftijden in de kelder. Er is een wasruimte met drie wasmachines en twee drogers, en er zijn twee aparte ruimtes waar je je was te drogen kunt hangen. De ontmoetingsruimte heeft een keukenblok en rolstoeltoegankelijke douche en toilet. Deze ruimte kan omgebouwd worden tot een privé appartement. Er is een gemeenschappelijke tuin met een grote kinderspeelplaats, een fietsenberging, een terras aansluitend aan de ontmoetingsruimte en verschillende andere zitjes.
Op de begane grond is naast de ontmoetingsruimte een kleinschalige groepswoning waar professionele zorg geleverd wordt aan mensen uit de buurt die zorgbehoeftig zijn. Deze woning biedt plaats aan zeven personen. Een privé eenheid in deze groepswoning bestaat uit een woonslaapkamer van 21 m² met een eigen douche en terras. De wooneenheden komen uit op een gemeenschappelijke ruimte met keuken, kantoor en therapeutische badkamer. De bewoners kunnen hun dag doorbrengen in de ontmoetingsruimte, maar ook in hun eigen kamer. Ze zijn zoveel mogelijk betrokken bij de normale dagelijkse, huishoudelijke taken. De thuiszorgorganisatie Zu Huss, die de zorg levert, hecht er veel waarde aan dat bewoners zoveel mogelijk hun zelfstandigheid behouden.
Visie
Francesca Valentini, een jonge bewoonster van WAJ, vertelt over de onderlinge zorg en hulp. Zij heeft zelf geen kinderen, maar neemt soms een kind mee naar de bioscoop of gaat bij iemand babysitten. Een aantal gezinnen heeft samen een konijn. Er zijn ook ouderen die oppassen op kinderen. Soms is dat betaald, en wordt op die manier ook de oudere die met een klein inkomen moet rondkomen ondersteund. Als Francesca en haar man op vakantie gaan, zorgt iemand voor de goudvissen. Als zij met Kerstmis naar hun familie in Italië gaan, kunnen anderen hun appartement gebruiken voor logé’s. Francesca zegt: “Mijn vriend, die ook uit Italië komt, en ik woonden hier in Keulen samen in een soort studentenhuis, maar dat wilden we niet meer. We wilden meer in de samenleving staan en sociale verantwoordelijkheid dragen. In onze jeugd in Italië waren we gewend om veel meer contact met de buren te hebben. Je wist dat je altijd hulp kon vragen bij je buren, je kon altijd bij iemand aanbellen. Voor ons is dat de normale manier van leven, en dat vinden we hier terug.”
Norbert Fürneisen, een alleenstaande man, woont sinds 2006 in de woongemeenschap. Hij vertelt dat hij het na zijn scheiding niet prettig vond om alleen te wonen. Het bevalt hem erg goed, vooral het contact met kinderen, de gezamenlijke activiteiten en het wonen met gelijkgestemden. “Maar”, zegt hij, "je moet geen problemen hebben met stoeiende kinderen, de geur van barbecue of pratende mensen op het balkon naast je."
Dagelijks leven
In deze woongemeenschap zijn er geen gezamenlijke maaltijden op regelmatige basis. Wel is er eens per maand een zondagsbrunch. Er zijn filmvertoningen, sport- en spelavonden, uitstapjes en tuindagen. Sommige activiteiten zijn gepland en andere spontaan. Regelmatig opent een oudere bewoonster de gemeenschappelijke ruimte in de middag, en vangt ze daar de kinderen op of drinkt koffie met de andere gepensioneerden. De gemeenschappelijke ruimte met slaapbank kan voor een klein prijsje gebruikt worden als logeerruimte. Er zijn twee kookclubs, die afwisselend op de donderdagavond in de gemeenschappelijke ruimte koken en eten. De clubs bestaan uit mannen, die lid zijn van de coöperatieve woningbouwvereniging De Ehrenfelder. Dit zijn dus behalve bewoners van WAJ, ook buurtgenoten.
Relatie met de buurt
Alle leden van de coöperatieve woningbouwvereniging Die Ehrenfelder kunnen de ontmoetingsruimte van WAJ huren voor feesten en andere gelegenheden. Dit gebeurt zo’n 4 tot 6 keer per maand. Afspraak is, dat de ruimte minimaal één dag in het weekend niet verhuurd wordt en beschikbaar blijft voor WAJ.
Rol externe partijen
De woningbouwvereniging Die Ehrenfelder en begeleidende partijen hebben een belangrijke rol gespeeld in het planproces van WAJ. Nu functioneert de WAJ autonoom, vertelt Francesca Valentini. Wel krijgt WAJ bijvoorbeeld €300,- van Die Ehrenfelder om hun 25-jarig bestaan te vieren. Door de coöperatieve structuur is er meer contact tussen de woningbouwvereniging en haar leden, en tussen de leden van binnen en buiten de woongemeenschap.
De stad Keulen geeft op haar website informatie over 'mehrgenerationenwohnen', en langs deze weg is Francesca op het spoor gekomen van WAJ. Ook de vereniging Neue Wohnformen im Alter, een organisatie die initiatieven ondersteunt, promoot actief deze nieuwe woonvorm.
Zorg
Het oorspronkelijke idee was, dat als woongroepleden niet meer zelfstandig zouden kunnen wonen, ze zouden kunnen doorschuiven naar de zorgunit in hetzelfde gebouw. Tot nu toe is dat nog niet gebeurd. Er is één bewoonster van WAJ die er misschien in de nabije toekomst naar toe zal gaan. Op dit moment gebruikt ze de lunch in de zorgeenheid.
Er is niet heel veel contact tussen de beide woongemeenschappen. Een bewoner van de zorgeenheid komt regelmatig naar de zangavonden in de ontmoetingsruimte, er worden wederzijds hand- en spandiensten verricht. Sommige bewoners van WAJ maken ook gebruik van thuiszorg, maar die is meestal niet van ZuHuss, maar van andere thuiszorgorganisaties.
Mehrgenerationenwohnen in Duitsland
In 2010 zijn er in Duitsland naar schatting ongeveer 500 woongemeenschappen met circa 20.000 inwoners, op een bevolking van 80 miljoen. De eerste woongemeenschappen in Duitsland werden in de jaren zeventig gevormd door mensen die een alternatief zochten voor het kerngezin. In de negentiger jaren kwamen er net als in Nederland seniorenwoongroepen. Anders dan in Nederland, zijn sinds 2000 in Duitsland vele multigenerationele woonprojecten (Federowitz, 2012) ontstaan.
In Duitsland is de overheid vaak actief betrokken bij alternatieve woonvormen. Een voorbeeld is de stad Keulen, die in het kader van een experiment vijf initiatiefgroepen heeft ondersteund, zo staat op haar website te lezen. Voor het experiment stelde zijn €850.000,- beschikbaar. Conclusie van het experiment is dat dit geleid heeft tot vijf geslaagde projecten in de sociale woningbouw. Subsidiëring van nieuwe initiatieven in de toekomst blijft noodzakelijk, zowel voor begeleiding van het planproces als de extra kosten van gemeenschappelijke ruimtes. Een andere voorwaarde is moed en engagement van innovatieve investeerders. Dit met het doel de variëteit in het woningaanbod in de stad te vergroten.
Er zijn verschillende maatschappelijke organisaties die zich bezig houden met het geven van informatie en het ondersteunen van initiatiefgroepen. Zie bijvoorbeeld de websites van Neues Wohnen im Alter, en FORUM Gemeinschaftliches Wohnen e. V. - Bundesvereinigung. Ook organisaties op het gebied van zorg en welzijn geven uitgebreid informatie over gemeenschappelijke woonvormen. Zie bijvoorbeeld de website van Der Paritätische Nordrhein-Westfalen, een samenwerkingsverband van 3000 welzijnsorganisaties in de deelstaat.
Studiereis: Meergeneratie wonen in Duitsland
Woonvormen die generaties verbinden zijn in Nederland nog dun gezaaid. Duitsland kent een lange traditie op dit gebied en heeft voorbeelden van intergenerationeel wonen, welzijn en zorg waar wij veel van kunnen leren. In september 2015 en mei 2016 lieten deelnemers aan de studiereis zich inspireren door intergenerationele woonprojecten van onze Oosterburen.
