Mantelzorgprojecten met kangoeroewoningen

• Dit artikel is onderdeel van de Special Mantelzorg

Bouw en ontwikkeling van kangoeroewoningen

Met kangoeroewonen is al de nodige ervaring opgedaan. Bij het ontwikkelen van nieuwe plannen moeten corporaties wel rekening houden met een aantal lessen uit het verleden:

• buidel- en hoofdwoning moeten naast elkaar liggen en niet boven elkaar gebouwd worden;
• hanteer grote flexibiliteit in de indeling van de kangoeroewoning;
• het woonoppervlak van de buidelwoning dient minimaal 55 m2 zijn; met een tuin als buitenruimte, het liefst een gemeenschappelijke tuin;
• ontwikkeling en beheer verdienen bijzondere aandacht.

Koppelwoningen in Zoetermeer

Dit beeld wordt deels bevestigd in de ervaring van Vestia, woningcorporatie Zoetermeer-Haaglanden. Deze corporatie heeft in 2003 vier gekoppelde woningen en in 2006 nog eens 16 gekoppelde woningen gerealiseerd. Indertijd is samen met de gemeente Zoetermeer het initiatief genomen.

De zelfstandige woning op de begane grond heeft twee kamers en een tuin, op de eerste verdieping is een vierkamerwoning voor de zorgverleners. Deze woningen hebben drie slaapkamers en een riant dakterras. Het zijn sociale huurwoningen. Huurtoeslag is mogelijk. De woningen zijn bedoeld voor mensen die zich vrijwillig aan elkaar verbinden met als doel mantelzorg te verlenen.  De woningen worden verhuurd als gekoppeld, de huurovereenkomsten verwijzen naar elkaar.

In het algemeen zijn bij oplevering van een nieuwbouwproject alle woningen verhuurd. Hoewel de start van dit project met veel publiciteit gepaard is gegaan, stond na driekwart jaar nog de helft leeg. Anno 2009 zijn alle woningen verhuurd, maar vier van de 20 woningen niet als kangoeroewoning. Dat zijn woon-werkwoningen geworden: startende ondernemers hebben hun kantoorruimte aan huis. Maar ze blijven bestemd om als kangoeroewoning te verhuren, bij vertrek worden de volgende huurders weer in de doelgroep van zorgkoppels gezocht.

Het verhuren van de woningen is niet eenvoudig gebleken. Met name de woning van de zorgvrager, een tweekamerappartement, wordt als klein ervaren. De stap om daadwerkelijk bij elkaar te gaan wonen is groot. Maar vooral de verplichting om bij beëindiging van de zorgrelatie de woning vrij te geven weegt zwaar. Vestia bemiddelt dan wel naar passende huisvesting, maar het blijft een perspectief waar kandidaten voor terugschrikken. Om de verhuur te vergemakkelijken is al een versoepeling van de toepassing van de woonlastentabel (naar boven) mogelijk gemaakt. Ook geschoven met de huurprijs, waardoor die voor huurders acceptabel is geworden. Er wordt dus in veel gevallen maatwerk toegepast. De ervaring is dat de regionale woonruimte verdelingsregels soms knellend werken, bijvoorbeeld wanneer de bovenwoning groter is dan 80 m2 maar de zorgverleners geen thuiswonende kinderen meer hebben.  

Kangoeroewoningen in Nijmegen

Ongeveer tien jaar geleden heeft Talis in Nijmegen 3 kangoeroewoningen gebouwd in een groot nieuwbouwproject in de wijk Grootstal. Het terrein was een proeftuin voor veel soorten vernieuwend bouwen, zoals woon-werkruimtes en ecologisch bouwen. Kangoeroewoningen waren toen ook relatief nieuw. De woningen bestaan uit een boven- en een benedenwoning, met een verbindingsdeur, en een tuintje. De bewoners zijn over het ouders met een kind dat extra zorg nodig heeft. Het heeft vanaf het begin goed gelopen. In de tien à twaalf jaar is er ongeveer 3 keer gewisseld.

Elle van de Wall, Strategie en Beleid bij Talis: We hebben een aantal zaken goed geregeld. Onder andere de afspraken over vertrek wanneer de twee-eenheid ophoudt te bestaan. Als de mantelzorg wegvalt heeft de zorgvrager 3 maanden de tijd om een nieuwe mantelzorger te vinden. Binnen het nieuwe huurrecht mag het ook: wanneer de woning voor een speciale doelgroep is bedoeld, mag met die reden de huur worden opgezegd, mits het goed is vastgelegd in het contract. We bemiddelen zonodig wel naar nieuwe woonruimte. Nu is er een wachtlijst van 7 à 8 gekoppelde huishoudens, dus we willen onderzoeken of uitbreiding gewenst is van het aantal kangoeroewoningen, bijvoorbeeld in de Vinexlocatie Waalsprong.

Leerpunten zijn dus vooral: goed regelen met vertrek. Zorgen voor voldoende aanwas was niet zo moeilijk, met één advertentie had Talis zijn gegadigden. Ook onder migranten zou hier een vraag zijn. Het zijn allemaal sociale huurwoningen, indertijd is daar veel BWS-subsidie in gestoken.

Geplande kangoeroewoningen in Leeuwarden

Corporatie WoonFriesland heeft kangoeroewongen in de wijk Bilgaard in Leeuwarden gepland. Het Winkelcentrum Bilgaard te Leeuwarden is in 2006 afgebrand. Momenteel wordt druk gewerkt aan de herbouw. WoonFriesland realiseert appartementen boven het winkelcentrum. De bedoeling is om een gevarieerde bewoning te realiseren.

Het vinden van kandidaten blijft lastig. Moeilijk is het om vraag en aanbod bijeen te brengen. Bij mutatie is het lastig weer een kandidaat paraat te hebben. Indien de woningen dan weer in de normale verhuur gaan, dan is het lastig weer terug te draaien. De kangoeroewoningen moeten hun zorg-odium kwijt, aldus de coproratie WoonFriesland. Er zijn veel meer doelgroepen voor wie duowonen interessant is. Alleenstaande moeders die willen samenwonen bijvoorbeeld. Qua woning zijn de kosten voor het realiseren van een doorbraak tussen de woningen beperkt. Het betreft namelijk twee normale woningen.

Kangoeroeappartementen in woontoren Almere

Projectontwikkelaar Delta Forte gaat in Almere een woontoren met kangoeroeappartementen bouwen. Hier wordt uitgegaan van flexibele verhuur, de hoofdhuurder hoeft niet weg na afloop van de buidelverhuur', de woningen zijn namelijk ook gemakkelijk weer te splitsen. Belangrijk is met de toekomstige huurders om de tafel te gaan om het ontwerp van de eigen woningen te maken. Men mikt op zorgrelaties, maar dan heel breed: co-ouders, LAT-relaties, meerdere generaties en wederzijdse zorg, alleenstaande ouders. Het mantelzorgstempel moet er een beetje af. Er worden 36 kangoeroewoningen gebouwd, waarvan de gemeente  eist dat 80% onder de huurgrens blijft. De hoofdwoning is ongeveer 70 m2, de buidel 30-60m2.

Nieuwbouw kangoeroewoningen in Dongen

Vieya gaat in Dongen twee kangoeroewoningen verspreid over 2 woonblokken in een nieuwbouwplan bouwen. Daarnaast zullen ook nog op een andere - nog te ontwikkelen - nieuwbouwlocatie (Dongen-Vaart) een of meer kangoeroewoningen worden gerealiseerd. De verbinding tussen de twee woningen bestaat uit een deur (kozijn) en is relatief eenvoudig weer weg te halen. Door de verbinding worden kinderen (wonend in de eengezinswoning met 3 à 4 slaapkamers) in staat gesteld om (mantel)zorg te verlenen aan de ouders (wonend in het ernaast liggende kleinere appartement) zonder naar buiten te hoeven.

Vieya verwacht vanuit de oudere migranten, zoals de Turkse gemeenschap veel animo. Men acht de verhuurrisicos gering. Als er geen of weinig behoefte blijkt te bestaan aan kangoeroewoningen, dan is dit heel simpel terug te draaien door het weghalen van de verbindingsdeur en dichtmaken van de deuropening. Het blijven altijd zelfstandige woningen die elk apart verhuurd worden. Het is wel zinvol om de reden van mantelzorgverlening in een aparte bijlage in de huurovereenkomst op te nemen. Het is een prima vorm die zich leent voor verhuur aan andere doelgroepen.