Een bewoner oefent alvast hoe de computer haar straks kan helpen. Foto: Amsta

Domotica: Big Brother of toekomstmuziek?

Sensoren die registreren of deurtjes open en dicht gaan,  meten of het licht of donker is en in welke ruimte cliënten zich bewegen. En een digitale coach die cliënten  tips geeft voor een gezonder en plezieriger leven. Science fiction? Niet bij het Amsterdamse De Keyzer, een kleinschalige woonvoorziening voor ouderen van Amsta. Daar is sinds kort het Living Lab van start gegaan: een pilot met technologische toepassingen in de ouderenzorg. Sommige medewerkers binnen Amsta zijn enthousiast over dit initiatief, anderen zijn sceptisch. Amsta's medewerkersmagazine STA sprak met voor- en tegenstanders.

Living Lab

Onderzoeken hoe ouderen langer, veiliger en plezieriger zelfstandig kunnen wonen door de inzet van domotica (technologische toepassingen). Dat is in het kort het doel van Health Lab. Amsta werkt hierin samen met o.a. de Amsterdamse Innovatie Motor, de VU, HvA, UvA en de Waag Society. Het onderzoek wordt gefinancierd door Agentschap NL van Economische Zaken en Amsta vertegenwoordigt de gebruikerskant. Leo Versteeg is senior beleidsmedewerker bij Amsta en via Vastgoed en Projectontwikkeling betrokken bij Health Lab: "Er komen in de toekomst steeds meer ouderen in Nederland en er is minder geld en personeel beschikbaar om kwalitatief goede ouderenzorg te blijven bieden. Daarom is het van belang dat we vooruit kijken en zoeken naar alternatieve manieren om zorg te bieden aan ouderen."

De inzet van technologie is zo'n mogelijk alternatief. Bij De Keyzer is een zogenaamd Living Lab opgesteld; een pilotopstelling waar bewoners nieuwe technologische toepassingen testen. Leo: "Ik ben er trots op dat Amsta hier aan meedoet. Ik vind het erg belangrijk dat de ervaringen van onze bewoners worden meegenomen. Je kunt tenslotte van alles ontwikkelen, maar het gaat er natuurlijk om dat mensen het willen gebruiken. Het gebruik van technologie moet eenvoudig, intuïtief en leuk zijn en de zaken niet nodeloos ingewikkeld maken. Deze pilot richt zich dan ook niet zozeer op de technologie, maar vooral op de motivatie van mensen om innovatieve producten te gebruiken."

Sensoren, een digitale coach en een gezelschapsspel

In de woningen in De Keyzer zijn sensoren geïnstalleerd, die een aantal dagelijkse activiteiten meten. Met bewegingssensoren wordt geregistreerd in welke ruimte men zich beweegt, magneetsensoren nemen het openen en dichtgaan van deuren en kastjes waar en lichtsensoren meten of het donker of licht is in de kamer. Daarnaast wordt een pilot gestart met een digitale coach. In de woningen worden computers geïnstalleerd waarop deze coach op verschillende momenten van de dag tegen de bewoners praat. Hij stimuleert mensen om actief te zijn en te blijven en geeft tips op fysiek en sociaal vlak voor een gezonder en plezieriger leven. Maar een digitale coach kan bijvoorbeeld ook ondersteunen bij de dagstructuur, mensen aan hun medicijnen herinneren, boodschappenlijstjes maken en instructies geven bij allerlei huishoudelijke klussen.

Als derde toepassing is het spel 'Play With Your Life' ontwikkeld, waarbij spelers elkaar verhalen vertellen aan de hand van foto's. Tijdens de test krijgen de deelnemers een I-Pad waarop ze dit spel kunnen spelen met anderen, zoals de kinderen, kleinkinderen, vrienden of partner. Het spel heeft als doel mensen op een wezenlijke manier met elkaar in contact te brengen.

Zorg is mensenwerk

Foto: Amsta Het enthousiasme van Leo Versteeg wordt niet door iedereen binnen Amsta gedeeld. Sophie Mangus werkt als fysiotherapeut bij De Keyzer. Zij is tweeledig over het gebruik van domotica. Sophie: "Waar het op neer komt is dat er in Nederland steeds meer ouderen komen en steeds minder verzorgenden. Er wordt nu dus gekeken hoe dit probleem opgelost kan worden door middel van techniek. Het is een ontwikkeling die ik liever niet zou zien. Zorg is toch echt een menselijk vak en geen technisch vak."

Leo Versteeg beaamt het maatschappelijke probleem. "We zien dat de zorg nu al de grenzen van de betaalbaarheid raakt. En in de toekomst zullen we met minder middelen en minder mensen meer zorg moeten verlenen. We zullen dus een efficiencyslag moeten maken door gebruik te maken van technologie. Maar als dat zorgvuldig gebeurt, hoeft dat geen probleem te zijn. Het menselijk contact blijft natuurlijk essentieel in de zorg. Technologische toepassingen kunnen daar een waardevolle aanvulling op bieden. En technologie is niet meer weg te denken uit onze leefomgeving. Onze wasmachines en mobiele telefoons worden ook door technologie aangestuurd, maar dat zien we niet als beangstigend. Het is dus ook een kwestie van hoe je het ervaart."

Sophie bevestigt dat we er in de toekomst niet omheen kunnen. En voor haar eigen vakgebied ziet zij ook kansen: "Het kan wel een mooie aanvulling zijn op mijn werk. Tijdens een workshop die ik volgde, werd een goed voorbeeld gegeven: iemand breekt zijn of haar heup. Gedurende drie maanden wordt de taxi vergoed naar de fysiotherapie. Echter, na drie maanden is de revalidatie nog niet over. Door middel van oefeningen via een spelletje op de computer kan de cliënt verder gaan met de training. Op die manier kan de toepassing van techniek een toevoeging zijn. Maar het kan het echte werk niet vervangen. Fysiotherapie blijft een vak waarbij je vaak bij aanwezig moet zijn om advies en aanwijzingen te kunnen geven op oefeningen. "

Ethische aspecten

En dan zijn er nog de ethische aspecten. Jeannet Groot, hoofd welzijn bij Flesseman benaderde de Commissie ethiek met de vraag of het gebruik van domotica geen inbreuk is op de vrijheid en privacy van bewoners. Jeannet noemt als voorbeelden het gebruik van sensoren waarmee toiletbezoek wordt geregistreerd, of cameratoezicht 's nachts. Leo Versteeg reageert hierop: "Van het grootste belang is natuurlijk dat het gebruik van domotica altijd wordt ingezet als onderdeel van het behandelplan. En dan alleen wanneer mensen uitdrukkelijk toestemming geven. En er is natuurlijk een groot verschil tussen camera's en sensoren. Het registreren van toiletbezoek of hoe vaak een bewoner uit bed komt gebeurt bijvoorbeeld alleen met sensoren, waarmee veranderingen in vaste patronen worden waargenomen. Wanneer iemand plotseling acht keer per nacht naar het toilet gaat is dit een signaal voor het behandelteam om te kijken wat er aan de hand is."

In de pilot bij De Keyzer wordt er nog niet met cameratoezicht gewerkt, maar ook daar ziet Leo Versteeg veel mogelijkheden. "In de zorg is er altijd een spanningsveld tussen het waarborgen van veiligheid en het bieden van vrijheid. Dementerende ouderen die geneigd zijn te gaan dwalen moeten uit veiligheidsoverwegingen naar een gesloten afdeling. Met dwaaldetectie is dat in de toekomst niet meer zo snel nodig. Computergestuurde camera's maken een profiel aan van een bewoner. Zodra deze zich in andere ruimtes gaat bewegen gaat er een signaal naar de zorgmedewerkers en/ of de portier. In plaats van een inbreuk op veiligheid en vrijheid is dit juist een bevordering op beide gebieden. Nu moeten cliënten nog op een scherm gevolgd worden, door de dwaaldetectie is dat niet meer nodig. En de ruimte waarin zij zich kunnen bewegen is groter. Eigenlijk een win-win situatie dus."

Sangeeta Stroes

Dit artikel verscheen in Amsta's medewerkersmagazine STA 2./mrt 2012

Meer informatie

  • Website Amsta
  • Website Health-Lab
  • Het Health-Lab is een community gestart waarop inhoudelijk met elkaar over actuele ICT & Zorg onderwerpen kan worden gepraat.
geef uw reactie


17-04-2012